Sa nhân
Bộ máy tiêu hóa vốn là những tạng mềm, rất dễ bị tổn thương bởi nhiều nguyên nhân khác nhau như vi khuẩn, tác động của thuốc, thức ăn kém chất lượng, dị vật….Chính vì vậy, từ xa xưa cha ông ta đã có rất nhiều kinh nghiệm trong việc sử dụng các cây thuốc, để chữa trị các bệnh về đường tiêu hóa. Sa nhân là một trong những vị thuốc có tác dụng làm ấm bụng, giúp ăn ngon miệng, kích thích tiêu hóa tốt hơn.
Theo ngôn ngữ Hán Việt, sa có nghĩa là cát, sỏi, và vì hạt của cây giống viên sỏi nên được gọi là sa nhân. Ngoài ra, sa nhân còn được gọi với nhiều tên khác như mác nẻng (dân tộc Tày), co nénh (dân tộc Thái), Dương Xuân Sa…Với khoa học hiện đại, sa nhân có tên là Amomum Xanthioides Wall.
Sa nhân là một loại cây thân thảo, thuộc họ Gừng-Zingiberaceae. Cây hơi giống cây giềng nhưng thân rễ không thành củ, mà mọc bò ngang, chằng chịt như mạng lưới. Sa nhân chủ yếu là mọc hoang, tập trung nhiều ở vùng rừng núi và trung du, dưới tán cây râm mát, chỗ ẩm ướt như bờ rẫy, thung lũng.
Trong dân gian có lưu truyền lại rằng:
Sa nhân, cay ấm yên thai
Đau bụng, đầy bụng lại tài chống nôn
Vị thuốc Sa nhân – đặc biệt là hạt của quả chín, phơi khô rất có ích trong điều trị các bệnh về đường tiêu hóa, chữa đau bụng lạnh, đầy hơi, ăn không tiêu, nôn mửa, động thai. Bởi lẽ, sa nhân có vị cay, tính ấm, mang theo tinh dầu, do đó kích thích tiêu hóa, đem lại cảm giác ăn ngon miệng, thèm ăn.
Theo kinh nghiệm dân gian, tùy vào từng bệnh mà có cách chế biến hạt khác nhau, đem lại hiệu quả cao trong điều trị:
+ Ăn không tiêu, trướng đầy: Để cả vỏ sao vàng
+ Ăn không tiêu, không trướng đầy: Bỏ vỏ lấy hạt sao qua
+ Trị thủy thũng: Dùng toàn vỏ, sao hơi sém cạnh
Các bài thuốc thường dùng có thể tham khảo:
– Chữa viêm loét dạ dày tá tràng, thường đầy bụng. đau vùng thượng vị, nôn nhiều, mệt mỏi: Sa nhân 10g, Sâm bố chính 12g, Lá khôi 20g, Gừng 4g, Nam mộc hương 10g, Bán hạ chế 6g, Trần bì 6g. Sắc uống ngày một thang.
– Chữa ỉa chảy cấp do nhiễm lạnh: Sa nhân 8g, Rau má sao vàng 10g, Hoắc hương 8g, Hương phụ 8g, Bạch biển đậu 12g, Hạt mã đề 8g, Gừng 2g. Sắc uống ngày một thang.
– Chữa rối loạn tiêu hóa do kém hấp thu, viêm đại tràng mãn: Sa nhân 8g, Sâm bố chính 12g, Trần bì 8g, Củ mài 12g, Ý dĩ sao 12g, Gừng khô 6g, Vỏ rụt 6g. Sắc uống ngày một thang.
– Chữa phụ nữ có kinh nguyệt không đều, người hay mệt mỏi, dễ cáu gắt, hay đau bụng dưới và đau tức lưng: Sa nhân 12g, Thảo quyết minh 16g, Ích mẫu 20g, Sài hồ 16g, Hoàng kỳ 16g, Hương phụ 16g, Dây đau xương 16g, Vỏ sung 20g, Mạch nha 16g, Ý dĩ 16g. Sắc uống mỗi ngày một thang.
– Chữa nhức răng: Sa nhân ngậm, hoặc tán bột chấm vào răng đau.
Ngoài tác dụng làm thuốc chữa bệnh, sa nhân còn được dùng làm gia vị, pha chế rượu mùi
Sa nhân có nhiều loài, tuy nhiên trong Y học cổ truyền thường dùng chủ yếu là hai loài sa nhân tím và sa nhân trắng, vì có giá trị dược liệu cao. Do đó, nếu bạn muốn mua thì nên chọn 2 loại sa nhân trên, sẽ đem lại hiệu quả tốt cho sức khỏe. Và cần chú ý rằng, phải để dược liệu nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ẩm nóng làm hỏng mất tinh dầu thơm, giảm giá trị của vị thuốc.
Hoàng Thị Liên
